Het dikste archiefstuk

De jaarrekening van de gemeente Delft is tegenwoordig niet meer dan een klein stapeltje papier op A4-formaat met een ringbandje. Dat was in 1610 wel anders. Liefst 1500 bladzijden zijn samengebonden in een perkamenten band van twintig centimeter dik. Waarom zo’n verschil, terwijl de stad nu vier keer zoveel inwoners telt en er onnoemelijk veel meer geld omgaat? Toen ging het om 200.000 gulden, nu om 400.000.000 euro.

Simpel gezegd: vandaag de dag geeft de jaarrekening op hoofdlijnen weer hoe de gemeente in financiële zin reilt en zeilt. Allerlei onderliggende deelrekeningen, grootboeken, kasboeken en dergelijke zijn erin samengevat. In de zeventiende eeuw volstond de thesaurier slechts in een beperkt aantal gevallen met een totaal. Dat gold bijvoorbeeld voor de ontvangsten uit de accijnzen. Zulke belastingen op bier, wijn, turf en andere levensbehoeften werden doorgaans verpacht en dan hoefde de thesaurier alleen de ontvangst van de pachtsom te verantwoorden. Maar de meeste inkomsten en uitgaven noteerde hij tot in detail, vaak met een bloemrijke omschrijving. Zo kunnen we lezen welke schoenlappers een stalletje huurden bij de stadspoorten, welke schippers werden ingehuurd om bagger uit de Schie af te voeren of in welke herberg de burgemeesters dineerden met hun gasten.

Tegenwoordig controleert een externe accountant of alle boekingen correct zijn verwerkt in de uiteindelijke jaarrekening, waarna de gemeenteraad de rekening vaststelt. Die procedure was in de zeventiende eeuw niet veel anders, maar wel omslachtiger. Een commissie van meestal vier leden van de veertigraad was dagenlang bezig met het letterlijk ‘afhoren’ van de rekening van de thesaurier. Zij vroegen van elke post naar de bewijsstukken en noteerden in de marge eventuele bedenkingen. Pas als alles akkoord was bevonden, werd de rekening ‘gesloten’ en vervolgens ‘geapprobeerd’ door de veertigraad.

Van de droge cijfers van de moderne gemeenterekening kunnen alleen financiële fijnproevers misschien nog een beetje genieten. De zeventiende-eeuwse stadsrekeningen brengen de geschiedenis tot leven. Als je een beetje thuis bent in het oude schrift, lees je ze bijna voor je plezier.