De honger verbeeld

Wie het gevoel kent, zal het nooit meer vergeten. Maar hoe leg je aan anderen uit wat honger met je doet? De Delftse kunstenaar-fotograaf Peter Odijk maakte over de Hongerwinter 1944-1945 een serie van tien pasteltekeningen, waarmee hij het beklemmende gevoel vastlegt.

De in Rotterdam geboren Peter Odijk (1889-1963) vestigt zich in 1917 in Delft en opent vier jaar later zijn eigen fotozaak aan de Vlamingstraat. Het bedrijf floreert. Dat succes helpt hem tijdens de Tweede Wereldoorlog als hij soms een fotoportret kan ruilen voor levensmiddelen. Zo’n deal is geen overbodige luxe, zeker niet in de winter van 1944-1945 als het westen van Nederland honger en kou lijdt. Na de bevrijding van het zuiden van het land stokt de aanvoer van voedsel en brandstof. De al langer bestaande Centrale Keuken in Delft richt zich vanaf dan uitsluitend op huishoudens die geen voedsel meer kunnen bereiden. Binnen enkele dagen levert dat bijna achtduizend aanmeldingen op. Een bezuiniging kan niet uitblijven. In november 1944 gaan dagelijkse porties van driekwart liter terug naar een halve liter. Stamppot van aardappelen en groenten verdwijnt van het menu, daar komt soep voor in de plaats.

De honger knaagt aan steeds meer mensen. De porties slinken verder, want veel aanbod is er niet. De Delftsche Courant publiceert recepten met suikerbieten, veevoer dat tot pulp gemalen moet worden om het eetbaar te maken. Controles worden strenger en wie onterecht bij de Centrale Keuken aanklopt, gaat aan de schandpaal. Het Interkerkelijk Bureau biedt in de Stadsdoelen maaltijden voor kinderen aan. De aanloop is overweldigend. Volwassenen die buiten wachten in de hoop dat er iets overschiet, worden weggestuurd. Het zoeken naar eten, dat tegen woekerprijzen op de zwarte markt soms nog verkrijgbaar is, wordt een dagelijkse bezigheid. En dan toch iedere avond met honger naar bed.

De Hongerwinter eindigt als in het voorjaar voedselhulp arriveert uit het neutrale Zweden en Zwitserland. West-Nederland haalt opgelucht adem. Peter Odijk ook. Hij gebruikt zijn artistieke talent om de ontberingen een gezicht te geven. Dat levert een indrukwekkende serie tekeningen op. Wie die gezien heeft, vergeet ze allicht nooit meer.