Gesneuveld in het machtsvacuüm

19 mei 1945

Een omfloerste trom, een militaire erewacht, de Nederlandse vlag over de lijkbaar, officieren van het Canadese leger en de burgemeester. Het zijn indrukwekkende uitvaartstoeten die medio mei door Delft trekken. Dat is niet voor niets: het betreft twee verzetslieden die sneuvelen ná de capitulatie. Voor het eerst in jaren kunnen Delftenaren hun eer bewijzen aan mannen die voor de Duitse bezetter als terroristen golden en geen publieke uitvaart verdienden.

Binnenlandse Strijdkrachten
De capitulatie is nog geen half uur oud als Jan van der Ven (29 jaar) en Pieter Hoekveen (41 jaar) aan de gevolgen van een schietpartij overlijden. Ze zijn lid van de Binnenlandse Strijdkrachten en hebben als taak het gevreesde machtsvacuüm tussen Duitse bezetters en Nederlandse regering te overbruggen.

De Binnenlandse Strijdkrachten (BS) bestaan sinds 5 september 1944, als na Dolle Dinsdag een deel van Nederland bevrijd is. Vertegenwoordigers van de Landelijke Knokploegen (LKP), de Raad van Verzet (RVV) en de Ordediensten (OD) werken hierin samen om het Militair Gezag te ondersteunen. Zolang de Nederlandse regering nog niet terug is, is het Militair Gezag verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur in het land. Dat klinkt georganiseerder dan het soms is. Verzetsgroepen hebben jarenlang hun eigen boontjes gedopt; wantrouwen is hun tweede aard geworden. Daar komt bij dat de communicatie in de bezette gebieden lastig is. Iedereen werkt nog ondergronds.

Begrafenisstoet voor Pieter Hoekveen op de zuidelijke oprit van de Koepoortbrug, foto Van der Reijken

Botanische Tuin
De Delftse afdeling van de BS telt zo’n 160 man, opgedeeld in een Strijdend Gedeelte en de Bewakingstroepen. Piet Heertjes, lector chemische technologie aan de TH, is districtscommandant en Piet de Vries staat aan het hoofd van het Strijdend Gedeelte. Die laatste groep heeft in het diepste geheim een kazerne ingericht in de kelder van het gebouw voor Technische Botanie, in de Botanische Tuin aan de huidige Julianalaan. Hier oefenen de mannen met wapens en munitie die ze via geallieerde droppings weten te bemachtigen. Als de bevrijding een feit is, staan zij klaar om de macht over te nemen.

Formeel moet de Duitse Ortskommandant voor de machtsoverdracht op de geallieerden wachten, maar die zijn in Delft op 6 mei nog niet in zicht. De commandant spreekt met de BS’ers af dat zij vanaf 16 uur gewapend bovengronds mogen komen om chaos te voorkomen. De mannen zitten zich dan al twee dagen te verbijten in hun kazerne bij de Botanische Tuin. Als het eenmaal zover is, gaan de meeste BS’ers de stad in om te patrouilleren en collaborateurs te arresteren. Ze zijn herkenbaar aan hun blauwe overalls.

Twintig Duitse militairen
De BS’ers zijn net op pad als een zwaarbewapende groep van twintig Duitse soldaten de Wippolder binnen fietst. De mannen komen uit Hoek van Holland en weten nog niets van de Delftse afspraak – of willen er niets van weten. Ze openen het vuur op twee BS-wachters bij de Botanische Tuin. Vanuit de Cornelis Musiusschool in de Nassaustraat snellen andere BS’ers te hulp, waarna een fel vuurgevecht volgt. In de pastorie van de Heilige Sacramentskerk op het Poortlandplein worden gewonden binnengedragen. Als de Duitsers overmeesterd zijn en de kruitdampen optrekken, blijken er vier mannen dodelijk gewond te zijn: twee Duitse officieren en de BS’ers Jan van der Ven en Pieter Hoekveen.

Vrijgelaten
De BS’ers nemen vier Duitse militairen gevangen, ontwapenen hen en brengen hen naar de politie. De politie draagt de mannen weer over aan de Duitse Ortskommandant … die hen de wapens teruggeeft en laat gaan. Het voelt onrechtvaardig, maar de machtsoverdracht is nu eenmaal nog geen feit. De commandant uit Hoek van Holland dreigt naar Delft op te rukken en de stad te beschieten als de BS zijn mannen niet uitlevert.

Op het politiebureau zijn ze misschien niet eens zo rouwig om het vertrek van de vier Duitse militairen. Agenten hebben het drukker dan ooit. In de stad sneuvelen de ruiten van woningen van Duitsgezinde Delftenaren. Ook komen er veel meldingen binnen over diefstal van fietsen, radio’s en – vooral – etenswaren. Delft is dan wel bevrijd, maar lijdt nog net zoveel honger als in de voorgaande maanden. Daarover meer in het Bevrijdingsbulletin van 26 mei 1946: Honger ondanks droppings.

Dit verhaal is gebaseerd op informatie uit:

• Trudy van der Wees, Delft 40-45 (Zwolle 2015)
• Trudy van der Wees, Het groene laboratorium. Honderd jaar Botanische Tuin TU Delft (Delft 2016)
• Veritas, mededelingenblad voor Delft en omstreken, 9-5-1945 (via www.delpher.nl)
• 575 Gemeentepolitie
  • 640. Dag- en nachtrapporten, 6-5-1945

Krijgsgevangen genomen Duitse militairen in het gebouw voor Technische Botanie, 6 mei 1945, foto A.F.A. Hinfelaar

Ga hier naar alle Bevrijdingsbulletins.

Zelf onderzoek doen naar de Tweede Wereldoorlog in Stadsarchief Delft?